W ostatnich latach, wraz z modą na zdrowy styl życia, pojawił się także trend stosowania kosmetyków określanych jako „naturalne” czy też „organiczne”. Każdy przedsiębiorca wprowadzający kosmetyki do obrotu powinien wiedzieć, czy istnieją wymogi prawne dotyczące używania tego typu określeń na produktach, a także które informacje o kosmetyku są umieszczane na nim obowiązkowo, które są dozwolone, a których podawanie jest zakazane.

Czym właściwie jest produkt kosmetyczny?

Nadrzędnym aktem prawnym regulującym rynek kosmetyków w Polsce oraz w Unii Europejskiej jest rozporządzenie nr 1223/2009². Zgodnie z jego treścią produktem kosmetycznym jest każda substancja lub mieszanina przeznaczona do zewnętrznego kontaktu z ciałem człowieka (tzn. skórą, włosami, paznokciami, wargami, zewnętrznymi narządami płciowymi, z zębami oraz błonami śluzowymi jamy ustnej), których wyłącznym lub głównym celem jest utrzymywanie go w czystości, pielęgnacja, perfumowanie, zmiana jego wyglądu, ochrona, utrzymywanie w dobrej kondycji lub korygowanie jego zapachu.

Kto odpowiada za produkt kosmetyczny?

Rozporządzenie 1223/2009 stanowi, że to osoba odpowiedzialna jest gwarantem spełnienia wszelkich obowiązków wynikających z obowiązujących przepisów prawa w zakresie każdego wprowadzanego do obrotu produktu kosmetycznego. Kim jest jednak wspomniana „osoba odpowiedzialna”? Zgodnie z treścią wspomnianego rozporządzenia rolę tę może pełnić zarówno producent, dystrybutor, jak i importer kosmetyków.

Producent, czyli podmiot wytwarzający (lub też zlecający zaprojektowanie lub wytworzenie) i wprowadzający produkt do obrotu pod własną nazwą lub znakiem towarowym, będzie osobą odpowiedzialną w przypadku, gdy jego siedziba znajduje się na terenie Unii Europejskiej, a kosmetyk wprowadzany przez niego do obrotu został wyprodukowany w UE i nie był eksportowany, a następnie ponownie importowany do UE.

W odniesieniu natomiast do produktów kosmetycznych importowanych z krajów trzecich funkcję wspomnianej osoby odpowiedzialnej pełni importer.

Dystrybutor pełni z kolei obowiązki osoby odpowiedzialnej wtedy, kiedy wprowadza produkt kosmetyczny do obrotu pod własną nazwą lub znakiem towarowym lub zmienia produkt już wprowadzony na rynek w sposób mogący mieć wpływ na zgodność z obowiązującymi wymogami.

Podsumowując – o tym, czy rolę osoby odpowiedzialnej pełni producent, importer, czy też dystrybutor, decyduje to, kto wprowadza dany kosmetyk do obrotu na terytorium Unii Europejskiej.

Obowiązkowe wymogi w zakresie etykietowania – czyli o czym przedsiębiorca, będący osobą odpowiedzialną, powinien pamiętać

Jak zostało wskazane powyżej, to osoba odpowiedzialna gwarantuje zgodność produktu kosmetycznego z obowiązującymi przepisami. Polega ona m.in. na zapewnieniu prawidłowego oznakowania produktu. Stosownie do treści rozporządzenia 1223/2009 elementami obowiązkowymi, które muszą znaleźć się na pojemnikach i opakowaniach zewnętrznych kosmetyków, w postaci informacji nieusuwalnych, łatwych do odczytania i widocznych, są:

1) dane osoby odpowiedzialnej (w tym jej nazwa i adres);

Należy zaznaczyć, że w przypadku importowanych produktów kosmetycznych podaje się także nazwę kraju pochodzenia.

2) nominalna zawartość w momencie pakownia wyrażona w jednostkach masy lub objętości;

3) data, do której dany produkt kosmetyczny zachowuje w pełni swoje pierwotne właściwości;

W tym miejscu należy zaznaczyć, że datę poprzedza zwrot „najlepiej zużyć przed końcem” lub symbol klepsydry wskazany poniżej:

Na produktach kosmetycznych można spotkać równieżinne określenie czasowe. W przypadku kosmetyków o minimalnej trwałości dłuższej niż 30 miesięcy wskazanie daty minimalnej nie jest bowiem obowiązkowe. Wówczas na produkcie umieszcza się informację o okresie, w jakim po otwarciu pojemnika jest on bezpieczny i może być stosowany bez szkody dla konsumenta. Wtedy przedsiębiorca posługuje się poniższym symbolem wraz ze wskazaniem konkretnego okresu oznaczonego w miesiącach lub latach.

4) szczególne środki ostrożności (rozporządzenie 1223/2009 precyzuje m.in., jakie substancje mogą być zawarte w kosmetyku wyłącznie z zachowaniem określonego ostrzeżenia);

5) numer partii produktu lub oznaczenia pozwalające na identyfikację produktu kosmetycznego;

6) funkcja produktu;

7) wykaz składników poprzedzony określeniem „ingredients”.

Rozporządzenie przewiduje też, że wymieniając składniki kosmetyku, stosuje się ich wspólne nazwy opracowane przez Komisję Europejską, które są zgodne z międzynarodowym nazewnictwem składników kosmetycznych (International Nomenclature of Cosmetic Ingredients, INCI). Nie bez znaczenia pozostaje również kolejność, w której wymienione zostają składniki kosmetyku, ponieważ rozporządzenie wprowadza wymóg przekazywania ich w porządku malejącym, począwszy od tego, którego jest najwięcej. Jedynie składniki, których stężenie w kosmetyku wynosi poniżej 1%, mogą zostać wymienione w dowolnej kolejności.

Ważne jest także to, że informacje dotyczące nominalnej zawartości produktu, daty minimalnej trwałości, środków ostrożności oraz funkcji kosmetyku obowiązkowo przekazuje się w języku państwa członkowskiego, w którym dany kosmetyk jest udostępniany użytkownikowi końcowemu, czyli konsumentowi lub osobie wykorzystującej dany produkt kosmetyczny w ramach działalności zawodowej. W nawiązaniu do tego wymogu warto odnieść się także do ustawy o języku polskim³, która ustala zakres obowiązku używania języka polskiego w obrocie z udziałem konsumentów.

Ponadto kosmetyki podlegają przepisom dotyczącym towarów paczkowanych i w tym zakresie należy odwołać się do ustawy o towarach paczkowanych⁴ oraz jej aktów wykonawczych⁵.

Aby kosmetyk legalnie znalazł się w obrocie gospodarczym, osoba odpowiedzialna ma obowiązek zgłoszenia go Komisji Europejskiej za pośrednictwem Portalu Notyfikacji Produktów Kosmetycznych (Cosmetic Product Notification Portal, CPNP). Notyfikacja ta powinna nastąpić jeszcze przed wprowadzeniem produktu do obrotu i zawierać m.in. takie informacje jak:

• kategoria produktu kosmetycznego,
• jego nazwa,
• dane osoby odpowiedzialnej,
• adres, pod którym jest udostępniana dokumentacja produktu,
• kraj pochodzenia w przypadku produktu importowanego,
• państwo członkowskie, w którym kosmetyk ma być udostępniany,
• dane kontaktowe osoby fizycznej, z którą można się kontaktować w razie wystąpienia takiej konieczności.

W momencie gdy kosmetyk jest już wprowadzany do obrotu, osoba odpowiedzialna musi zgłosić Komisji również oryginalne oznakowanie oraz fotografię opakowania produktu.

Gdy osobą odpowiedzialną za dany kosmetyk jest producent, ale to dystrybutor ma zamiar udostępniać produkt w innym państwie członkowskim, niż dotychczas to miało miejsce, wówczas również na dystrybutorze ciąży obowiązek zgłoszenia takiego produktu kosmetycznego. Dzieje się tak wówczas, gdy w celu zapewnienia zgodności z prawem krajowym dystrybutor tłumaczy fragment oznakowania produktu.

Co można zamieścić na opakowaniu kosmetyku?

Każdy przedsiębiorca dąży do tego, aby jego produkt wyróżniał się na tle pozostałych, a jego sprzedaż generowała jak największe zyski. W związku z tym producenci dbają o jak najbardziej atrakcyjny wygląd swoich towarów, informując często o ich wyjątkowych właściwościach i jakości. Warto zdawać sobie sprawę, że praktycznie każdy taki komunikat stanowi oświadczenie o produkcie, które podlega pewnym ograniczeniom prawnym. Czy zatem producent może zamieszczać na swoim produkcie każdą dowolną informację? Odpowiedzi na to pytanie dostarcza rozporządzenie 1223/2009, które stanowi, że na etykiecie, podczas udostępniania na rynku i reklamowania produktów kosmetycznych, wszelkie informacje, tzn. tekst, nazwy, znaki towarowe, obrazy lub inne znaki, nie mogą być używane w ten sposób, aby przypisywać tym produktom cechy lub funkcje, których w rzeczywistości wyroby te nie posiadają.

Zasada ta jest uzupełniona przez kryteria dotyczące uzasadniania oświadczeń w związku z produktami kosmetycznymi, które zostały uregulowane w rozporządzeniu 655/2013⁶. Jego celem jest zagwarantowanie ochrony konsumentów przede wszystkim przed oświadczeniami wprowadzającymi w błąd. Kryteria te stanowią, że wszelkie oświadczenia powinny być:

• zgodne z przepisami prawa,
• prawdziwe,
• poparte dowodami,
• zgodne ze stanem faktycznym,
• uczciwe,
• pozwalające na świadome podejmowanie decyzji.

Kryteria te odnoszą się do wszelkich oświadczeń o kosmetyku niezależnie od formy ich wyrażenia czy nośnika, na którym są udostępniane. Oznacza to, że oświadczeń tych nie stanowią wyłącznie informacje przekazywane na tekstowych etykietach opakowania produktu, ale także komunikaty przekazywane w reklamie. Wymóg spełniania wskazanych powyżej kryteriów spoczywa na osobie odpowiedzialnej za produkt kosmetyczny.

Komisja Europejska opracowała także wytyczne do rozporządzenia 655/2013⁷, w których można znaleźć praktyczne wskazówki w zakresie stosowania wspomnianych kryteriów. Zawierają one przykładowe oświadczenia uznawane za sprzeczne z poszczególnymi kryteriami oświadczeń kosmetycznych. Zgodnie z ich treścią za niedozwolone uznano m.in. przykładowe oświadczenia:

• „Produkt zgodny z przepisami Unii Europejskiej” – wskazano, że takie oświadczenie narusza kryterium zgodności z przepisami, gdyż każdy kosmetyk wprowadzony na rynek unijny musi spełniać wszystkie wymogi przewidziane przez prawo;
• „Zawiera nawilżający aloes” – takie oświadczenie nie może być stosowane, jeżeli cały produkt nie ma właściwości nawilżających, w przeciwnym wypadku takie oświadczenie będzie sprzeczne z kryterium prawdziwości udzielanych informacji.

Ograniczenia stosowania oświadczeń dotyczących produktów kosmetycznych zostały przewidziane także w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji⁸ oraz w ustawie o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym⁹. W świetle tych unormowań zakazane jest stosowanie wprowadzającego w błąd oznaczenia towarów. Zakaz ten dotyczy także prowadzenia reklamy wprowadzającej w błąd odbiorców i mogącej przez to wpłynąć na ich decyzję co do nabycia takiego towaru. Wprowadzenie w błąd może dotyczyć m.in. błędu co do jakości, składników czy innych istotnych cech towaru, w tym także zatajenia ryzyka, jakie wiąże się z korzystaniem z tego towaru. Zakaz ten dotyczy również niezgodnego z prawdą podawania informacji o testach i wynikach badań lub kontroli przeprowadzanych na produkcie czy też o zezwoleniach, nagrodach lub wyróżnieniach uzyskanych przez produkt.

Stosowanie wprowadzających w błąd oświadczeń na produktach kosmetycznych może zatem stanowić czyn nieuczciwej konkurencji oraz nieuczciwą praktykę rynkową, jako że narusza interesy konsumentów. Jest zatem również „praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów” według ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów¹⁰. Ma to istotne znaczenie z punktu widzenia możliwości zastosowania kar przewidzianych we wspomnianych ustawach, w tym kar administracyjnych nakładanych wskutek podjęcia interwencji przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK).

Jak stosować oświadczenia w przypadku kosmetyków oznaczanych jako „naturalne”, „organiczne”, „eko”?

Na rynku można spotkać wiele produktów kosmetycznych oznaczanych jako „naturalne”, „organiczne” czy też „eko”. Czy takie określenia niosą za sobą konkretną informację o produkcie? Sprawa w tym wypadku nie jest oczywista, ponieważ ani polskie, ani unijne przepisy nie przewidują definicji żadnego z nich. Nie są zatem ustanowione prawnie wiążące wymogi, które taki kosmetyk dodatkowo musi spełniać, oprócz ogólnych zasad wskazanych powyżej w niniejszym artykule.

Mając jednak na uwadze wspomnianą już zasadę niewprowadzania w błąd konsumentów, można dostrzec określone tendencje rynkowe i pozaprawne próby ustalania pewnych norm, które bezpiecznie jest stosować, aby zapewnić wiarygodność deklaracji na produktach oznaczanych jako „naturalne”, „organiczne” lub „eko”.

Takie normy ustalają chociażby niezależne instytucje certyfikujące. Przedsiębiorca, którego produkt spełnia kryteria określone przez daną instytucję, ma prawo wówczas oznaczać swoje produkty certyfikatem takiej jednostki gwarantującym zgodność z określonymi wymaganiami.

Czy certyfikacja jest obowiązkowa?

Certyfikacja jest odpłatną usługą komercyjną polegającą na potwierdzeniu przez niezależny podmiot, że dany produkt spełnia ustalone warunki. Posiadanie któregokolwiek z certyfikatów nie jest wymagane przez obowiązujące prawo. Można zatem powiedzieć, że posiadanie certyfikatu potwierdza status kosmetyku, a przy tym wpływa korzystnie na wizerunek producenta, aczkolwiek jego brak nie wiąże się bezpośrednio z ujemnymi konsekwencjami prawnymi dla przedsiębiorcy.

Do tego rodzaju certyfikatów można zaliczyć m.in.: ECOCERT, Kontrollierte Natur- Kosmetic BDIH, NaTrue, BIO Cosmetique Charte Cosmebio czy Soil Association Organic Standard. W Polsce jednostką certyfikującą jest Polskie Centrum Badań i Certyfikacji, które przyznaje prawo do posługiwania się tzw. wspólnym znakiem gwarancyjnym „EKO CERTYFIKOWANY KOSMETYK NATURALNY”.

Z uwagi na dużą liczbę jednostek certyfikujących oraz w celu harmonizacji standardów certyfikacji powstało międzynarodowe stowarzyszenie Cosmos Standard AISBL, którego założycielami jest pięć głównych europejskich jednostek zajmujących się opracowywaniem standardów dla kosmetyków naturalnych i organicznych. Do jednostek tych należą: BDIH (Niemcy), Cosmebio (Francja), Ecocert Greenlife (Francja), Icea (Włochy) i Soil Association (Wielka Brytania). Organizacje te wypracowały wspólny standard dla kosmetyków naturalnych i organicznych. Producenci mogą ubiegać się o uzyskanie wybranego certyfikatu COSMOS za pośrednictwem upoważnionych jednostek certyfikujących, autoryzowanych przez stowarzyszenie Cosmos Standard AISBL.

Aby lepiej poznać procedurę certyfikacji, należy zaznajomić się z działalnością takich jednostek, w tym z ustanowionymi przez nie kryteriami, które muszą zostać spełnione przez kosmetyk, aby ten mógł być oznaczany danym certyfikatem.

Przykładowo, aby móc ubiegać się o certyfikat ECOCERT dla kosmetyku naturalnego (natural cosmetic label), co najmniej 95% jego składników musi być pochodzenia naturalnego, nie mniej niż 50% wszystkich składników pochodzenia roślinnego oraz minimum 5% składników musi pochodzić z upraw rolnictwa ekologicznego. Z kolei w celu uzyskania certyfikatu dla kosmetyku organicznego (natural and organic cosmetic label) należy spełnić następujące kryteria: tak jak w poprzednim wypadku przynajmniej 95% wszystkich składników musi być pochodzenia naturalnego, minimum 95% składników pochodzenia roślinnego oraz co najmniej 10% wszystkich składników musi pochodzić z rolnictwa ekologicznego. Pojęcie „rolnictwo ekologiczne” zostało dookreślone w rozporządzeniu 834/2007¹¹ poprzez ustanowienie szeregu szczegółowych zasad dotyczących ekologicznej metody produkcji. Należą do nich m.in. ograniczenie do minimum stosowania zasobów nieodnawialnych oraz środków zewnętrznych, wykluczenie stosowania GMO i produktów wytworzonych z GMO lub przy ich użyciu czy też żywienie zwierząt paszami ekologicznymi złożonymi ze składników rolniczych uzyskanych w produkcji ekologicznej oraz z naturalnych substancji nierolniczych.

Wyżej wskazane wymogi nie stanowią jednak wszystkich, gdyż ustanowione są także ogólne wytyczne, które kosmetyk oznaczony certyfikatem ECOCERT musi dodatkowo spełniać. Należy do nich m.in.: brak w składzie GMO, parabenów, silikonów, syntetycznych substancji zapachowych i barwiących, ale także wymóg wykorzystania opakowań biodegradowalnych lub nadających się do recyklingu.

Na rynku występują także tzw. certyfikaty wegańskie, np. certyfikat „Vegan” przyznawany przez Towarzystwo Wegańskie (Vegan Society), który potwierdza m.in., że dany kosmetyk jest całkowicie wolny od składników pochodzenia zwierzęcego.

Warto także wspomnieć, że Międzynarodowa Organizacja ds. Standaryzacji ISO w 2016 r. opublikowała normę ISO 16128-1:2016 oraz w 2017 r. uzupełniającą ją normę ISO 16128-2:2017. Pierwsza z nich zawiera wskazania w zakresie definicji składników naturalnych oraz organicznych kosmetyku, natomiast druga ustala kryteria, które musi spełniać produkt i jego składniki w celu spełniania wymogów „naturalności” czy „organiczności”. Respektowanie tych norm pozostaje jednak dobrowolne. Co istotne, normy ISO 16128 nie odnoszą się jednak do zasad etykietowania czy stosowania oświadczeń w związku z produktami kosmetycznymi.

Niezależnie od powyższego, należy wskazać, że na rynku mogą działać przedsiębiorcy, którzy spełniają wymogi ustanowione przez poszczególne jednostki certyfikowane, jednak nie ubiegają się o certyfikat. Wynika to z faktu, że jego uzyskanie jest odpłatne i nie każde przedsiębiorstwo stać na poniesienie kosztów procedury certyfikacji. Brak oznaczenia kosmetyku certyfikatem nie zawsze zatem przesądza o niespełnieniu przez taki produkt określonych standardów.

Trzeba jednak pamiętać, że to zawsze na osobie odpowiedzialnej za produkt kosmetyczny będzie spoczywał obowiązek wykazania, że oznaczenie jej produktu jako „naturalny” czy „organiczny” jest oświadczeniem prawdziwym i niewprowadzającym w błąd konsumentów.

Sankcje prawne za naruszenie przepisów dotyczących oznakowania oraz stosowania oświadczeń

Rozporządzenie 1223/2009 przewiduje, że to państwa członkowskie regulują kwestię sankcji w przypadkach naruszenia przepisów tego rozporządzenia. Charakter sankcji powinien być skuteczny, proporcjonalny i odstraszający.

Obecnie obowiązująca polska ustawa o kosmetykach nie przewiduje sankcji za niezgodne z prawem stosowanie oświadczeń o produktach kosmetycznych, natomiast uwzględnia karę za wprowadzenie do obrotu kosmetyku z naruszeniem nakazów dotyczących oznakowania przewidzianych tą ustawą. Taka praktyka stanowi wykroczenie i zagrożona jest karą aresztu (5–30 dni) albo karą grzywny (20‒5000 zł). W tym miejscu należy jednocześnie przypomnieć, że niezależnie od powyższych kar mogą być nałożone również kary wynikające m.in. z przepisów z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów czy nieuczciwych praktyk rynkowych.

Warto również zaznaczyć, że aktualnie na etapie ścieżki legislacyjnej pozostaje projekt nowej ustawy o produktach kosmetycznych, która ma zastąpić obecnie obowiązującą ustawę o kosmetykach z dnia 30 marca 2001 r. Nowe przepisy m.in. precyzują obowiązki osoby odpowiedzialnej, ponadto rozstrzygają kwestię właściwości organów państwowych w zakresie nadzoru nad prawidłowością realizacji przez podmioty działające na rynku obowiązków wynikających z treści rozporządzenia 1223/2009 i wprowadzają nowe kary pieniężne nakładane w drodze decyzji administracyjnej w przypadku nieprzestrzegania określonych wymogów. W dalszym ciągu jednak aktem normatywnym o charakterze zasadniczym pozostaje rozporządzenie 1223/2009.

Marta Chmielewska

aplikant radcowski

Kielar [&] Kołodziejczyk sp. k.