Nowe rozporządzenie w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych, czyli o ochronie produktów rzemieślniczych i przemysłowych

Wstęp

Nowe rozporządzenie w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych, czyli rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2411 z dnia 18 października 2023 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych produktów rzemieślniczych i przemysłowych oraz zmieniające rozporządzenia (UE) 2017/1001 i (UE) 2019/1753[1] (dalej: rozporządzenie 2023/2411)[2] ustanawia ochronę produktów rzemieślniczych i przemysłowych na poziomie Unii Europejskiej.

Ochrona produktów nierolnych istnieje już na podstawie Aktu genewskiego porozumienia lizbońskiego[3], który jest zarządzany przez Światową Organizację Własności Intelektualnej (WIPO). W ramach tzw. systemu lizbońskiego możliwe jest uzyskanie ochrony, w ramach jednej procedury, nazw pochodzenia oraz oznaczeń graficznych dla każdego rodzajów produktów,  nawet w 73 krajach. Co więcej, w Polsce istnieje krajowy system ochrony produktów przemysłowych uregulowany w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej[4], na podstawie którego Urząd Patentowy RP uprawniony jest do udzielania praw z rejestracji na oznaczenia geograficzne.

Natomiast wobec potrzeby uspójnienia, w tym w związku z faktem, że tylko niektóre państwa członkowskie UE zapewniają krajowe systemy ochrony oznaczeń geograficznych produktów rolnych i przemysłowych (tak jak np. Polska), postanowiono zapewnić również ochronę tych produktów (poza winami, napojami spirytusowymi oraz produktami rolnymi i spożywczymi) na terytorium całej Unii.

Rozpoczęcie obowiązywania rozporządzenia 2023/2411

Rozporządzenie 2023/2411 weszło w życie 16 listopada 2023 r. i część przepisów tzw. „technicznych”, przygotowujących do wdrożenia systemu ochrony, obowiązuje od tej daty. Natomiast w pełnym kształcie stosowanie rozporządzenia 2023/2411 rozpocznie się od 1 grudnia 2025 r. Od tej daty będzie możliwe składanie wniosków o rejestrację oznaczeń geograficznych produktów rzemieślniczych i przemysłowych. 

Zakres produktów objętych ochroną  na podstawie rozporządzenia 2023/2411

Rozporządzenie 2023/2411 reguluje ochronę oznaczeń geograficznych produktów rzemieślniczych i przemysłowych.

Produkty rzemieślnicze i przemysłowe definiowane są jako:

1. produkowane całkowicie ręcznie albo przy użyciu narzędzi ręcznych lub cyfrowych lub środków mechanicznych, jeżeli wkład pracy ręcznej jest ważnym elementem produktu końcowego; lub
2. produkowane w sposób znormalizowany, w tym w ramach produkcji seryjnej i przy użyciu maszyn.

Oznacza to, że na podstawie rozporządzenia 2023/2411 ochroną mogą zostać objęte produkty takie jak: kamienie naturalne, wyroby drewniane, biżuteria, materiały włókiennicze, koronki, sztućce, szkło, porcelana oraz skóry i skórki (ang. hides and skins - branża definiuje skóry (hides) jako "skóry" dużych zwierząt, np. krów, bawołów; podczas gdy skórki (skins) odnoszą się do "skór" mniejszych zwierząt: kóz, owiec, jeleni, świń, ryb, aligatorów, węży itp.).

W zakresie innych typów produktów, w postaci win, napojów spirytusowych i produktów rolnych, ochrona uzyskiwana jest na postawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1143 z dnia 11 kwietnia 2024 r. w sprawie oznaczeń geograficznych w odniesieniu do wina, napojów spirytusowych i produktów rolnych oraz gwarantowanych tradycyjnych specjalności i określeń jakościowych stosowanych fakultatywnie w odniesieniu do produktów rolnych, zmieniające rozporządzenia (UE) nr 1308/2013, (UE) 2019/787 i (UE) 2019/1753 oraz uchylające rozporządzenie (UE) nr 1151/2012, które weszło w życie w dniu 13 maja 2024 r. i stanowi unifikację rozproszonych rozporządzeń do jednego aktu prawnego.

Procedura uzyskiwania ochrony na produkty rzemieślnicze lub przemysłowe

Aby nazwa produktu rzemieślniczego lub przemysłowego kwalifikowała się do ochrony jako oznaczenie geograficzne, produkt ten musi spełniać następujące wymogi:

1. musi pochodzić z określonego miejsca, regionu lub państwa;
2. dana jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna produktu jest w głównej mierze wynikiem jego pochodzenia geograficznego; oraz
3. co najmniej jeden etap produkcji produktu odbywa się na wyznaczonym obszarze geograficznym - etap produkcji oznacza dowolny etap produkcji, w tym wytwarzanie, przetwarzanie, pozyskiwanie, wydobycie, ekstrakcję, cięcie lub przygotowanie (do momentu, w którym produkt osiąga formę umożliwiającą wprowadzenie go do obrotu).

Aby spełnić te wymogi, należy wykazać, że pochodzenie geograficzne jest zasadniczym czynnikiem wpływającym na daną jakość, renomę lub inną cechę charakterystyczną produktu.

Produkty sprzeczne z porządkiem publicznym będą wyłączone spod ochrony.

Procedura rejestracji będzie składa się z dwóch etapów:

1. na poziomie krajowym;
2. na poziomie Unii Europejskiej;

Etap krajowy 

1. Złożenie wniosku o rejestrację oznaczenia geograficznego do właściwego organu państwa członkowskiego, z którego pochodzi produkt;
2. Wniosek musi zawierać:
   1. specyfikację produktu – jej zakres został omówiony poniżej;
   2. jednolity dokument – sporządzony przy użyciu formularza zawartego w załączniku nr II do rozporządzenia, w którym należy zawrzeć informacje takie jak: nazwę, rodzaj produktu, opis produktu, obszar geograficzny, opis związku pomiędzy produktem a wskazanym obszarem geograficznym;
   3. dokumentację towarzyszącą – dokument zawierający: nazwę i dane wnioskodawcy, nazwę organu państwowego wyznaczonego do kontroli, informacje dotyczące jakichkolwiek ograniczeń w zakresie stosowania lub ochrony oznaczenia geograficznego oraz wszelkie inne informacje, które wnioskodawca albo państwo członkowskie uznają za stosowne;
3. Rozpatrywanie wniosku przez organ krajowy – badanie spełnienia warunków formalnych i materialnych;
4. Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku organ przeprowadza krajową procedurę sprzeciwu poprzez opublikowanie wniosku – po publikacji każda osoba mająca uzasadniony interes i siedzibę lub miejsce pobytu w państwie członkowskim odpowiedzialnym za krajowy etap rejestracji lub w państwach członkowskich, z których pochodzi dany produkt, może wnieść do właściwego organu sprzeciw wobec wniosku; okres sprzeciwowy będzie trwać co najmniej 2 miesiące;
5. W przypadku braku sprzeciwu albo uznania przez organ sprzeciwu za bezzasadny, organ wydaję pozytywną decyzję w sprawie wniosku o rejestrację oznaczenia geograficznego i przedkłada wniosek do Urzędu Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO);
6. Decyzja organu krajowego jest publikowana wraz ze specyfikacją produktu.

Specyfikacja produktu będzie musiała zawierać następujące elementy:

1. Nazwę, która ma być chroniona jako oznaczenie geograficzne która może być nazwą geograficzną miejsca produkcji danego produktu lub nazwą stosowaną w handlu lub w języku potocznym do opisu tego produktu na określonym obszarze geograficznym lub do odniesienia się do niego;
2. Rodzaj produktu;
3. Opis produktu, w tym, w stosownych przypadkach, surowców;
4. Specyfikację określonego obszaru geograficznego oraz informacje ustanawiające związek między obszarem geograficznym, a daną jakością, renomą lub inną cechą charakterystyczną produktu;
5. Dowód, że produkt pochodzi z określonego obszaru geograficznego, w tym przez wymienienie etapów produkcji, które mają miejsce na określonym obszarze geograficznym;
6. Opis metod produkcji oraz, w stosownych przypadkach, wykorzystywanych tradycyjnych metod i konkretnych praktyk;
7. Informacje dotyczące pakowania, w przypadku gdy wnioskodawca decyduje, że pakowanie musi mieć miejsce na określonym obszarze geograficznym - wówczas wnioskodawca przedstawia wystarczające uzasadnienie konieczności pakowania tego konkretnego produktu na danym obszarze;
8. Wszelkie szczegółowe zasady dotyczące etykietowania produktu;
9. Oznaczenie każdego poszczególnego etapu produkcji, przeprowadzanego przez co najmniej jednego producenta w państwie członkowskim lub państwie trzecim innym, niż państwo członkowskie lub państwo trzecie, z którego pochodzi nazwa produktu, oraz wszelkich szczegółowych przepisów dotyczących weryfikacji zgodności w tym zakresie;
10. Inne wymogi przewidziane odpowiednio przez państwa członkowskie lub grupę producentów, mające zastosowanie pod warunkiem, że wymogi takie są obiektywne, niedyskryminujące i zgodne z prawem unijnym i krajowym.

Etap unijny

1. Etap unijny rozpoczyna się z momentem złożenia przez organ krajowy wniosku do EUIPO; wniosek dodatkowo zawiera oświadczenie organu potwierdzające, że dokument spełnia warunki rejestracji;
2. Po otrzymaniu wniosku EUIPO publikuje go w unijnym rejestrze oznaczeń geograficznych produktów rzemieślniczych i przemysłowych;
3. EUIPO w ciągu 6 miesięcy od otrzymania wniosku rozpatruje go w ramach Wydziału Oznaczeń Geograficznych ds. produktów rzemieślniczych i przemysłowych;
4. Po pozytywnym zweryfikowaniu wniosku EUIPO publikuje jednolity dokument i odesłanie do specyfikacji produktu, do celów sprzeciwu – sprzeciw może zostać wniesiony w terminie 3 miesięcy od dnia publikacji;
5. Jeżeli sprzeciw nie został wniesiony albo sprzeciw nie jest zasadny EUIPO wydaje decyzję o rejestracji nazwy jako oznaczenia geograficznego.

Podmioty uprawnione do ubiegania się o ochronę nazwy jako oznaczenia geograficznego

O ochronę nazwy produktu rzemieślniczego lub przemysłowego będzie mogła ubiegać się grupa producentów, czyli dowolne stowarzyszenie, niezależnie od jego formy prawnej, składające się głównie z producentów, których działalność związana jest z tym samym produktem.

W drodze wyjątku, o ochronę nazwy jako oznaczenia geograficznego będzie mógł się ubiegać pojedynczy producent, jeżeli:

1. jest jedynym producentem, który chce złożyć wniosek oraz
2. wyznaczony obszar geograficzny zdefiniowano na podstawie określonej części terytorium, bez odniesienia do granic nieruchomości, a jego cechy charakterystyczne znacznie różnią się od cech obszarów sąsiadujących lub też cechy charakterystyczne danego produktu różnią się od cech charakterystycznych produktów produkowanych na sąsiednich obszarach geograficznych.

W przypadku produktu pochodzącego z transgranicznego obszaru geograficznego, kilku wnioskodawców z różnych państw członkowskich, z państw członkowskich i państw trzecich lub z państw trzecich może złożyć wspólny wniosek o rejestrację oznaczenia geograficznego dotyczącego takiego produktu.

Zakres ochrony oznaczeń geograficznych

Ochronie podlega nazwa produktu rzemieślniczego lub przemysłowego, która ma być chroniona jako oznaczenie geograficzne.

Nazwa ta może być nazwą geograficzną miejsca produkcji danego produktu lub nazwą stosowaną w handlu lub w języku potocznym do opisu tego produktu na określonym obszarze geograficznym lub do odniesienia się do niego.

Na czym będzie polegać prawna ochrona takich oznaczeń? Oznaczenia geograficzne wprowadzone do rejestru unijnego będzie chronione przed:

1. wszelkim bezpośrednim lub pośrednim stosowaniem w celach handlowych oznaczenia geograficznego w odniesieniu do produktów nieobjętych rejestracją, w przypadku gdy produkty te są porównywalne z produktami objętymi rejestracją lub w przypadku gdy stosowanie danej nazwy wykorzystuje, osłabia lub umniejsza renomę tego chronionego oznaczenia geograficznego lub działa na szkodę tej renomy;
2. wszelkim niewłaściwym stosowaniem, imitacją lub przywołaniem[5] nazwy chronionej jako oznaczenie geograficzne, nawet jeżeli podano prawdziwe pochodzenie produktów lub usług lub jeżeli chronione oznaczenie geograficzne jest przetłumaczone lub towarzyszą mu określenia, takie jak: "styl", "typ", "metoda", "jak produkowane w", "imitacja", "smak", "aromat", "jak" lub podobne;
3. wszelkimi innymi fałszywymi lub wprowadzającymi w błąd oznaczeniami odnoszącymi się do pochodzenia, charakteru lub podstawowych cech charakterystycznych produktu, które są podane na opakowaniu wewnętrznym lub zewnętrznym, w materiałach reklamowych, dokumentach lub informacjach zamieszczonych na interfejsach internetowych odnoszących się do produktu, a także pakowaniem produktu w pojemniki mogące stwarzać błędne wrażenie co do ich pochodzenia;
4. wszelkimi innymi praktykami, które mogłyby wprowadzać konsumenta w błąd co do prawdziwego pochodzenia produktu.

Ochrona oznaczeń geograficznych ma również zastosowanie do:

• każdego wykorzystania nazwy domeny, które jest sprzeczne z wyżej wymienionymi zasadami, a także
• towarów wprowadzanych na obszar celny Unii bez dopuszczenia ich do swobodnego obrotu na tym obszarze; oraz
• towarów sprzedawanych na odległość, na przykład za pośrednictwem handlu elektronicznego.

Warto zauważyć, że oznaczenie geograficzne chronione na podstawie rozporządzenia 2023/2411 nie może stać się w Unii terminem rodzajowym.

Przy czym, jeżeli oznaczenie geograficzne jest nazwą złożoną i zawiera termin rodzajowy, stosowanie tylko tego terminu nie stanowi naruszenia chronionego oznaczenia geograficznego. Natomiast nazwa stanowiąca wyłącznie termin rodzajowy nie może być zarejestrowana jako oznaczenie geograficzne.

Jeżeli chronione oznaczenie geograficzne oznacza część lub element wytworzonego produktu, to oznaczenie geograficzne nie może być stosowane w nazwie handlowej tego produktu, chyba że wnioskodawca, w imieniu którego zarejestrowano oznaczenie geograficzne, wyraził zgodę na takie stosowanie.

Zarejestrowane oznaczenie geograficzne będzie mogło być używane przez każdego producenta produktu zgodnego z zarejestrowaną specyfikacją produktu. Zatem, to producenci zainteresowani używaniem oznaczenia muszą zapewnić, aby ich produkty były zgodne z odpowiednią specyfikacją.

Grupa producentów lub każdy producent uprawniony do stosowania chronionego oznaczenia geograficznego będą mogli uniemożliwić wszystkim osobom trzecim wprowadzanie do obrotu w Unii towarów, w przypadku gdy towary te, w tym ich opakowania, pochodzą z państw trzecich i  naruszają zakres ochrony oznaczenia geograficznego opisany powyżej.

Opłaty urzędowe za przeprowadzenie postępowania i udzielenie ochrony

Rozporządzenie 2023/2411 przewiduje uprawnienie dla państw członkowskich do pobierania opłat pokrywających koszty krajowego etapu procedury rejestracji oznaczenia geograficznego. Opłaty te mogą być pobierane od wniosków o rejestrację oznaczenia, sprzeciwów, wniosków o zmianę specyfikacji produktu, wniosków o unieważnienie i odwołań.

W chwili obecnej nie obowiązują żadne krajowe regulacje dotyczące opłat w zakresie działań dotyczących oznaczeń geograficznych, ani też nie zostały jeszcze opublikowane projekty takich aktów.

EUIPO nie będzie pobierało opłat od wniosku za etap unijny rejestracji. W motywie 70 wprost wskazano, że „Urząd nie powinien pobierać opłaty za wnioski złożone przez właściwe organy państw członkowskich po zakończeniu krajowego etapu procedury rejestracji.”

Wyjątek w tym zakresie stanowi procedura rejestracji bezpośredniej oraz procedura dotycząca oznaczeń geograficznych z państw trzecich. EUIPO będzie pobierało również opłaty w przypadku odwołań do Izb Odwoławczych składanych na podstawie art. 33 rozporządzenia 2023/2411.

Rozporządzenie 2023/2411 uprawnia EUIPO do pobierania opłat w odniesieniu do wniosków o zmianę specyfikacji produktu.

Dodatkowo, rozporządzenie 2023/2411 przewiduje wytyczne w zakresie opłat i wskazuje, że wszelkie opłaty muszą być rozsądne, proporcjonalne i muszą uwzględniać sytuację mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, aby wspierać konkurencyjność producentów. Opłaty te nie mogą także przekraczać kosztów poniesionych w związku z wykonywaniem zadań na podstawie rozporządzenia 2023/2411.

Opłaty pobierane przez EUIPO zostaną określone w aktach wykonawczych przyjętych przez Komisję Europejską. Taki akt nie został jeszcze przyjęty, ani nie zostały opublikowane żadne projekty takich aktów wykonawczych Komisji Europejskiej.

Uwagi praktyczne

EUIPO będzie prowadzić portale służące do zgłaszania i wyszukiwania oznaczeń geograficznych dla produktów rzemieślniczych i przemysłowych. Będą to:

• GI portal – platforma służąca do składania wniosków o ochronę oznaczeń geograficznych; platforma będzie dostępna we wszystkich językach urzędowych UE (w tym w języku polskim) i zostanie udostępniona po wejściu w życie rozporządzenia 2023/2411, czyli od 1 grudnia 2025 r.;
• GI register – unijny rejestr oznaczeń geograficznych dla produktów rzemieślniczych i przemysłowych; nazwy produktów rzemieślniczych i przemysłowych zgłoszonych lub zarejestrowanych jako oznaczenia geograficzne będą dostępne w rejestrze unijnym online; rejestr zostanie udostępniony również od 1 grudnia 2025 r.[6]

Natomiast obecnie funkcjonuje GI view - baza danych oznaczeń geograficznych (dla wszystkich typów produktów) chronionych zarówno na terytorium UE jak i poza Unią Europejską. GI view zawiera oficjalnie zarejestrowane dane dotyczące zarejestrowanych oznaczeń geograficznych. Baza GI view dostępna jest pod linkiem 

Co istotne, w związku z rozpoczęciem obowiązywania rozporządzenia 2023/2411, od dnia 2 grudnia 2026 r. ustanie krajowa ochrona oznaczeń geograficznych wyrobów rzemieślniczych i przemysłowych. Aby krajowe oznaczenie geograficzne zostało objęte ochroną w ramach rozporządzenia 2023/2411 zainteresowane państwa członkowskie muszą poinformować o tym Komisję Europejską oraz EUIPO.

Mamy więc nadzieję, że Polska nie zapomni o aktualnie jedynym krajowym oznaczeniu geograficznym na produkt rzemieślniczy – Koronce koniakowskiej, zarejestrowanej w 2022 r. w Urzędzie Patentowym RP pod numerem G.0006[7] i że Koronka koniakowska będzie dalej cieszyła się ochroną jako zarejestrowane oznaczenie geograficzne.    

r.pr., rzecz. pat. Anna Dębska, r.pr. Dorota Pielak, LGL – IP LAW

Kancelaria LGL – Lewandowski Gradek Lewandowska oferuje wsparcie prawników w zakresie stosowania prawa własności intelektualnej, pomoc mediatorów w rozwiazywaniu sporów związanych z własnością intelektualną i doradztwo rzeczników patentowych w zakresie postępowań przed urzędami patentowymi dla ochrony innowacyjnych rozwiązań opartych o wiedzę, kreację i naukę. LGL świadczy unikalną usługę audytu zasobów intelektualnych przedsiębiorstwa, np. do celów raportowania ESG czy sukcesji, pomoc prawną przy wdrożeniach technologii, doradztwo w prawnych aspektach marketingu i reklamy, a także oferuje narzędzia LegalTech, szkolenia i gotowe produkty prawne.

---

[1] (Dz. U. UE. L. z 2023 r. poz. 2411).

[2] Link do tekstu rozporządzenia 2023/2411 

[3] Akt Genewski Porozumienia Lizbońskiego w Sprawie Nazw Pochodzenia i Oznaczeń Geograficznych.

[4] (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1170).

[5] Przez przywołanie oznaczenia geograficznego należy rozumieć w szczególności przypadki, gdy w odczuciu przeciętnego europejskiego konsumenta, który jest w miarę dobrze poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny stworzono wystarczająco bezpośredni i wyraźny związek z produktem objętym zarejestrowanym oznaczeniem geograficznym.

[6] Link

[7] Link do rejestru dotyczący prawa G.0006