Ekopojazdy w zamówieniach publicznych

Wstęp

Ustawa z dnia 2 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych oraz niektórych innych ustaw weszła w życie co do zasady 24 grudnia 2021 r., przy czym w przypadku części regulacji wejście przepisów w życie przesunięto na kolejne lata. W dniu 7 kwietnia 2022 r. został ogłoszony tekst jednolity Ustawy (dalej zwanej „Ustawą”)[1] Zmiany spowodowane były koniecznością przyspieszenia rozwoju elektromobilności, wynikającą z potrzeb ograniczenia emisji CO² oraz substancji szkodliwych emitowanych przez pojazdy samochodowe, a także koniecznością wdrożenia do prawa polskiego dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady (UE):

• 2019/1161 z 20 czerwca 2019 r. zmieniającej dyrektywę 2009/33/WE w sprawie promowania ekologicznie czystych i energooszczędnych pojazdów transportu drogowego,
• 2019/944 z 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniającej dyrektywę 2012/27/UE,
• 2018/844 z 30 maja 2018 r. zmieniającej dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej.

Zmiany w ustawie o elektromobilności w związku z wdrożeniem dyrektywy 2019/1161

W Ustawie na nowo zdefiniowano następujące pojęcia (art. 2):

• paliwa alternatywne – są nimi energia elektryczna lub paliwa wykorzystywane do napędu silników pojazdów silnikowych (w rozumieniu art. 2 pkt 32 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym dalej: „p.r.d.”[2]), pojazdów szynowych oraz jednostek pływających, które stanowią substytut dla paliw pochodzących z ropy naftowej lub otrzymywanych w procesach jej przetwórstwa, w szczególności wodór, biopaliwa ciekłe, paliwa syntetyczne i parafinowe, sprężony gaz ziemny (CNG), w tym pochodzący z biometanu, skroplony gaz ziemny (LNG), w tym pochodzący z biometanu, lub gaz płynny (LPG);
• pojazd napędzany gazem ziemnym – jest nim pojazd samochodowy w rozumieniu art. 2 pkt 33 ustawy p.r.d. (pojazd silnikowy, którego konstrukcja umożliwia jazdę z prędkością przekraczającą 25 km/h; określenie to nie obejmuje ciągnika rolniczego), wykorzystujący do napędu sprężony gaz ziemny (CNG) lub skroplony gaz ziemny (LNG), w tym pochodzący z biometanu, oraz posiadający:

a) silnik jednopaliwowy, albo

b) silnik dwupaliwowy typu 1A, który pracuje w części gorącej cyklu testu dynamicznego ze średnim wskaźnikiem zużycia gazu nie niższym niż 90% oraz, który na biegu jałowym nie zużywa wyłącznie oleju napędowego i nie posiada trybu pracy silnika zasilanego wyłącznie olejem napędowym w innym trybie pracy pojazdu niż serwisowy lub awaryjny występującym w fabrycznej instalacji gazowej, z którą homologowany jest pojazd albo, w przypadku silnika o zapłonie iskrowym, który posiada awaryjny zbiornik benzyny silnikowej o pojemności nie większej niż 15 litrów;

3) stacja ładowania pojazdów elektrycznych – jest nią:

• urządzenie budowlane obejmujące co najmniej jeden punkt ładowania o normalnej mocy lub punkt ładowania o dużej mocy, związane z obiektem budowlanym, lub
• wolnostojący obiekt budowlany z zainstalowanym co najmniej jednym punktem ładowania o normalnej mocy lub punktem ładowania o dużej mocy,

które jest wyposażone w oprogramowanie wykorzystywane do świadczenia usługi ładowania, wraz ze stanowiskami postojowymi, których liczba odpowiada liczbie punktów ładowania umożliwiających jednoczesne świadczenie tej usługi, oraz, w przypadku gdy stacja ładowania jest podłączona do sieci dystrybucyjnej, instalacją prowadzącą od punktu ładowania do przyłącza elektroenergetycznego.

Należy zwrócić uwagę na okoliczność, że stacje ładowania wybudowane i oddane do eksploatacji przed dniem wejścia w życie Ustawy mogą nie spełniać wymogu w zakresie liczby stanowisk postojowych.

Inne regulacje nowelizacji

Ustawa wprowadziła także nowe rozwiązania dotyczące limitu amortyzacji pojazdów spalinowych oraz niskoemisyjnych:

• wprowadzono stałą stawkę amortyzacji dla pojazdów napędzanych wodorem na poziomie 225 tys. (limit dla pojazdów elektrycznych już wynosi 225 tys.);
• obniżono limit amortyzacji dla pojazdów emitujących więcej niż 50 g/km CO2 od 1.01.2026 r. z obecnych 150 tys. zł do 100 tys. zł.

Zmieniono również brzmienie art. 6 ust. 3 pkt 4 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami[3]. W konsekwencji obecne prawo jazdy kat. B umożliwia prowadzenie lekkich zeroemisyjnych pojazdów dostawczych, odpowiedników lekkich pojazdów spalinowych, których dopuszczalna masa całkowita z powodu wykorzystania napędu alternatywnego przekracza 3,5 t, ale nie jest większa niż 4,25 t. Rozwiązanie to obowiązuje pod warunkiem, że fakt zastosowania paliw alternatywnych w tych pojazdach odnotowano w dowodzie rejestracyjnym i kierowca posiada prawo jazdy kategorii B od co najmniej 2 lat.

10% zielonych pojazdów przy każdym zadaniu publicznym, czyli art. 68 Ustawy

Celem nowelizacji jest zapewnienie zwiększenia ilości wprowadzanych na rynek pojazdów czystych, tzn. pojazdów o niskiej lub zerowej emisji, co z kolei ma zostać osiągnięte wskutek nałożenia na zamawiających obowiązków w zakresie udzielania zamówień publicznych. Artykuł 68 Ustawy określa obowiązki wobec:

1) naczelnych i centralnych organów administracji państwowej (z wyjątkiem organów wyłączonych z tego obowiązku na podstawie art. 34 ust. 2 Ustawy), które polegają na zapewnieniu, by udział pojazdów elektrycznych we flocie użytkowanych pojazdów samochodowych (którym zgodnie z art. 2 pkt 33 ustawy p.r.d. jest pojazd silnikowy, którego konstrukcja umożliwia jazdę z prędkością przekraczającą 25 km/h, z wyłączeniem ciągnika rolniczego) wynosił co najmniej 10 % od 1 stycznia 2022 r. oraz 20% od 1 stycznia 2023 r.  (ust. 1);

2) jednostek samorządu terytorialnego, z wyłączeniem gmin i powiatów, których liczba mieszkańców nie przekracza 50 000, które polegają na zapewnieniu od 1 stycznia 2022 r. udziału pojazdów elektrycznych we flocie użytkowanych pojazdów samochodowych na poziomie co najmniej 10% (ust. 2);

3) jednostek samorządu terytorialnego, z wyłączeniem gmin i powiatów, których liczba mieszkańców nie przekracza 50 000, które polegają na wykonywaniu, zlecaniu i powierzaniu od dnia 1 stycznia 2022 r.  wykonywania zadań wskazanych w przepisach ustawy o samorządzie gminnym, powiatowym lub województwa podmiotom, których łączny udział pojazdów elektrycznych lub pojazdów napędzanych gazem ziemnym we flocie używanych do wykonywania tych zadań wynosi co najmniej 10%, z wyłączeniem publicznego transportu zbiorowego (ust. 3).

Co istotne, obowiązki wynikające z art. 68 ust. 3 Ustawy nie mają zastosowania do zlecania lub powierzania wykonywania zadania publicznego, do którego nie stosuje się przepisów ustawy z 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych, dalej: „p.z.p.”[4] Nie stosuje się ich także do wykonywania, zlecania lub powierzania zadań publicznych dotyczących letniego i zimowego utrzymania dróg polegającego na mechanicznej metodzie oczyszczania jezdni ulic, w szczególności zamiataniu i zmywaniu oraz zapobieganiu i zwalczaniu śliskości zimowej, w tym gołoledzi i usuwaniu śniegu. Oznacza to, że w przypadku wskazanych powyżej zadań publicznych, stosowanie reguł odnoszących się do właściwej ilości pojazdów elektrycznych lub napędzanych gazem ziemnym nie będzie obowiązkowe;

4) jednostek samorządu terytorialnego, których liczba mieszkańców nie przekracza 50 000, które polega na zapewnieniu udziału autobusów zeroemisyjnych lub autobusów napędzanych biometanem w użytkowanej flocie pojazdów przy samodzielnym świadczeniu lub zlecając zadania w zakresie komunikacji miejskiej (w rozumieniu ustawy z 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym[5]) na poziomie co najmniej:

• 5% – od 1 stycznia 2021 r.,
• 10% – od 1 stycznia 2023 r.,
• 20% – od 1 stycznia 2025 r.

Istotnym jest, że zgodnie z art. 76 Ustawy, umowy zawarte przez:

1) naczelny i centralny organ administracji państwowej z podmiotem zapewniającym obsługę gospodarczą w zakresie transportu, wygasają z dniem 31 grudnia 2021 r., jeśli nie zapewniają wykorzystania pojazdów elektrycznych na wymaganym poziomie;

2) jednostki samorządu terytorialnego, których przedmiotem jest wykonywanie zadań publicznych, z wyłączeniem publicznego transportu zbiorowego, wygasają z dniem 31 grudnia 2022 r., jeżeli nie zapewniają wykorzystania pojazdów elektrycznych lub pojazdów napędzanych gazem ziemnym na wymaganym poziomie, tj. 10% we flocie pojazdów użytkowanych przy wykonywaniu zadania.

W takim przypadku konieczne będzie przeprowadzenie nowych postępowań o udzielenie zamówienia publicznego przy zapewnieniu wykorzystania pojazdów elektrycznych na wymaganym poziomie, określonym odpowiednio w art. 68 ust. 1 i ust. 3 Ustawy.

Minimalny poziom docelowy udziałów nisko- i zeroemisyjnych pojazdów w całkowitej liczbie pojazdów objętych zamówieniami publicznymi

Na wszystkie podmioty mające status zamawiających publicznych i sektorowych, o których mowa w art. 4 i 5 p.z.p., został nałożony także obowiązek osiągnięcia minimalnych poziomów docelowych (rozłożony na dwa okresy: do końca 2025 r. oraz do końca 2030 r.) udziałów pojazdów nisko- i zeroemisyjnych w całkowitej liczbie pojazdów, w odniesieniu do zamówień, do których mają zastosowanie przepisy p.z.p. Obowiązek ten dotyczy więc również gmin z liczbą mieszkańców poniżej 50 000. Chodzi o zamówienia:

1. o wartości równej lub przekraczającej progi unijne dotyczące zakupu, leasingu, wynajmu lub dzierżawy z opcją zakupu pojazdów samochodowych;
2. w zakresie publicznego transportu zbiorowego o wartości przekraczającej wartość progową określoną w art. 5 ust. 4 rozporządzenia (WE) nr 1370/2007 PE i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczącego usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego oraz uchylającego rozporządzenia Rady (EWG) nr 1191/69 i (EWG) nr 1107/70. Wartość progowa wynosi odpowiednio:

• mniej niż 1 000 000 euro w przypadku zamówień prowadzących do zawarcia umów o świadczenie usług publicznych lub mniej niż 7500.00 euro w przypadku umowy o świadczenie usługi publicznej obejmującej usługi w zakresie kolejowego transportu pasażerskiego,
• w zakresie transportu pasażerskiego rocznie w wymiarze mniejszym niż 300 000 km lub mniejszym niż 500 000 km w przypadku umowy o świadczenie usług publicznych obejmującej usługi w zakresie kolejowego transportu pasażerskiego,

przy czym jeśli udzielone bezpośrednio zamówienie prowadzące do zawarcia umowy o świadczenie usług publicznych dotyczy małego lub średniego przedsiębiorstwa eksploatującego maksymalnie 23 pojazdy drogowe, wówczas ww. progi mogą zostać zwiększone do średniej wartości rocznej szacowanej na mniej niż 2 000 000 euro lub do rocznego wymiaru usług świadczonych w zakresie transportu pasażerskiego mniejszego niż 600 000 km;

2002. c) o wartości równej lub przekraczającej progi unijne dotyczące świadczenia usług w zakresie: publicznego transportu drogowego, specjalistycznego transportu drogowego osób, nieregularnego transportu osób, transportu i doręczania przesyłek pocztowych lub paczek, wywozu odpadów według wskazanych w Ustawie kodów Wspólnego Słownika Zamówień (CPV), o których mowa w załączniku I do rozporządzenia (WE) nr 2195/2002.

Progi unijne obowiązujące od 1 stycznia 2022 r. zostały wskazane w Obwieszczeniu Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych z dnia 3 grudnia 2021 r. (M.P. 2021 poz. 1177), zgodnie z którym:

Rodzaj zamówienia	Progi unijne od 1.01.2022 r. w euro	Progi unijne od 1.01.2022 r. w złotych
Zamówienia klasyczne:
Dostawy/usługi	140.000 euro/215.000 euro	623.504 zł/957.524 zł
Usługi społeczne	750.000 euro	3.340.200,00 zł
Roboty budowlane	5.382.000 euro	23.969.275,00 zł
Zamówienia sektorowe:
Dostawy/usługi	431.000 euro	1.919.502,00 zł
Usługi społeczne	1.000.000 euro	4.453.600,00 zł
Roboty budowlane	5.382.000 euro	23.969.275,00 zł
Zamówienia w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa:
Dostawa/usługi	431.000 euro	1.919.502,00 zł
Roboty budowlane	5.382.000 euro	23.969.275 zł

 

Udział pojazdów nisko- i zeroemisyjnych w całkowitej liczbie pojazdów, w odniesieniu do zamówień, do których stosuje się przepisy ustawy p.z.p., różni się w zależności od kategorii pojazdu wynikającej z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/858 z dnia 30 maja 2018 r. w sprawie homologacji i nadzoru rynku pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz układów, komponentów i oddzielnych zespołów technicznych przeznaczonych do tych pojazdów, zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 715/2007 i (WE) nr 595/2009 oraz uchylającego dyrektywę 2007/46/WE. Udziały pojazdów w całkowitej liczbie pojazdów objętych zamówieniami (indywidualnymi i wspólnymi) dotyczą łącznie wszystkich zamówień udzielonych przez zamawiającego w okresach do dnia 31 grudnia 2025 r. oraz od dnia 1 stycznia 2026 r. do dnia 31 grudnia 2030 r. Poszczególne kategorie pojazdów i ich procentowy udział w zamówieniach przedstawiają się następująco:

1) do dnia 31 grudnia 2030 r. udział pojazdów poniższych kategorii (tj. M1, M2 i N1) ma wynosić co najmniej 22% pojazdów zeroemisyjnych, a więc nieposiadających silnika spalinowego wewnętrznego spalania lub posiadających silnik spalinowy wewnętrznego spalania (o których mowa w rozporządzeniu 2018/858), z którego mierzone emisje nie przekraczają 1 g CO²/kWh, lub z którego mierzone emisje nie przekraczają 1 g CO²/km. Obecnie są to pojazdy napędzane elektrycznie [zarówno z baterii (ogniw paliwowych) oraz trakcji] lub wodorem, przy czym do dnia 31 grudnia 2025 r. do tego udziału wlicza się także pojazdy hybrydowe lub napędzane gazem ziemnym o maksymalnej emisji 50 g CO²/km i emisji zanieczyszczeń w rzeczywistych warunkach jazdy poniżej 80% dopuszczalnych wartości emisji (niskoemisyjne). Wspomniane kategorie obejmują następujące rodzaje pojazdów:

1. M1 – pojazdy silnikowe mające nie więcej niż osiem miejsc siedzących poza miejscem siedzącym kierowcy i niemające miejsc dla pasażerów stojących, niezależnie od tego, czy liczba    miejsc siedzących jest ograniczona do miejsca siedzącego kierowcy;
2. M2 – pojazdy silnikowe o masie maksymalnej nieprzekraczającej 5 ton, mające więcej niż osiem miejsc siedzących poza miejscem siedzącym kierowcy, niezależnie od tego, czy w tych pojazdach silnikowych mogą znajdować się miejsca dla pasażerów stojących;
3. N1 – pojazdy silnikowe zaprojektowane i zbudowane głównie do przewozu towarów o masie maksymalnej nieprzekraczającej 3,5 tony.

2) udział pojazdów napędzanych paliwami alternatywnymi poniższych kategorii (N2 i N3) ma wynosić 7% do dnia 31 grudnia 2025 r. oraz ma zostać zwiększony do 9% od dnia 1 stycznia 2026 r. do dnia 31 grudnia 2030 r. Chodzi o  większe pojazdy służące do przewozu towarów, o oznaczeniu kategorii:

1. N2 – pojazdy silnikowe zaprojektowane i zbudowane głównie do przewozu towarów o masie maksymalnej przekraczającej 3,5 tony, ale nieprzekraczającej 12 ton;
2. N3 – pojazdy silnikowe zaprojektowane i zbudowane głównie do przewozu towarów o masie maksymalnej przekraczającej 12 ton.

3) udział autobusów kategorii M3, a więc o masie maksymalnej przekraczającej 5 ton, mających więcej niż osiem miejsc siedzących poza miejscem siedzącym kierowcy, niezależnie od tego, czy w tych pojazdach silnikowych mogą znajdować się miejsca dla pasażerów stojących, ma wynosić:

1. do dnia 31 grudnia 2025 r. – co najmniej 32% napędzanych paliwami alternatywnymi,
2. do dnia 31 grudnia 2030 r. – co najmniej 46% napędzanych paliwami alternatywnymi.

Wartym odnotowania jest fakt, że do minimalnych udziałów można zaliczyć pojazdy, które w wyniku modernizacji, która została potwierdzona badaniem technicznym przed dopuszczeniem do ruchu, spełniają ww. wymagania dotyczące emisyjności. Uwzględnia się tu liczbę pojazdów samochodowych nabytych, wziętych w leasing, wynajętych lub dzierżawionych z opcją zakupu na podstawie każdej umowy oraz liczbę pojazdów samochodowych, które mają być wykorzystywane do świadczenia usług objętych każdą umową.

Nadto zauważyć należy, że art. 68e Ustawy wymienia rodzaje pojazdów zwolnionych z obowiązku dotyczącego minimalnego poziomu udziału pojazdów nisko- i zeroemisyjnych w całkowitej liczbie pojazdów objętych zamówieniami. I tak powyższych obowiązków nie stosuje się m.in. do pojazdów kategorii M3 zaliczanych do klasy I i A (autokary, w których brak jest miejsc stojących, służące do przewozu osób na długodystansowych trasach), pojazdów rolniczych lub leśnych, dwu- lub trójkołowych oraz czterokołowców, gąsienicowych oraz zaprojektowanych i zbudowanych lub pojazdów dostosowanych wyłącznie do użytku przez siły zbrojne.

Coroczny wymóg sprawozdawczy w obszarze liczby i kategorii pojazdów objętych zamówieniami

W wyniku zmian nałożono na zamawiających dodatkowe obowiązki dotyczące sprawozdawczości. Na zamawiających, których dotyczy omawiany powyżej art. 68 Ustawy, ciąży coroczny obowiązek sprawozdawczy dotyczący kwestii liczby i udziału procentowego pojazdów elektrycznych lub pojazdów napędzanych gazem ziemnym w użytkowanej flocie pojazdów samochodowych. Powyższe informacje przekazywane są do dnia 31 stycznia każdego roku ministrowi właściwemu do spraw energii oraz ministrowi właściwemu do spraw klimatu – według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego przekazanie tej informacji. Ten obowiązek wynika z art. 38 Ustawy.

Natomiast zgodnie z art. 68c Ustawy, zamawiający przekazują ministrowi właściwemu do spraw transportu informację za poprzedni rok o liczbie i kategoriach pojazdów objętych zamówieniami, o których mowa w art. 68b, w tym o pojazdach elektrycznych, pojazdach napędzanych wodorem oraz pojazdach napędzanych innymi paliwami alternatywnymi – do dnia 31 stycznia każdego roku.

Pierwsze sprawozdanie powinno zostać przekazane do dnia 31 stycznia 2022 r. i swoim zakresem obejmować okres od 2 sierpnia 2021 r. do 31 grudnia 2021 r.

Nie ma obowiązku przekazywania sprawozdania tzw. „zerowego”, a więc dotyczącego rocznego okresu, w którym zamawiający nie udzielił żadnego zamówienia na dostawy lub usługi. Jeżeli w danym roku udzielono zamówienia, do którego odnoszą się regulacje Ustawy, lecz wśród pojazdów wykorzystywanych do realizacji zamówienia brak jest pojazdów nisko- lub zeroemisyjnych, wówczas sprawozdanie należy złożyć, a miejsca dotyczące liczby takich pojazdów należy uzupełnić cyfrą „0”. 

ECO LEGAL Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych

Wrocławski Park Technologiczny Budynek Alfa

1. Klecińska 123, 54-413 Wrocław

Literatura:

Ustawa z dnia 2.12.2021 r. o zmianie ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2021.2269 z dnia 2021.12.09);

Tekst jednolity ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych z dnia 7.04.2022 r. (Dz. U. z 2022 r., poz. 1083);

Cabała Mateusz, Czyste pojazdy - obowiązki zamawiających w kontekście nowelizacji przepisów o elektromobilności i paliwach alternatywnych, opublikowano: LEX/el. 2022;

Grzegorczyk Filip (red.), Mituś Ambroży (red.), Ustawa o elektromobilności i paliwach alternatywnych. Komentarz, opublikowano: WKP 2021;

https://www.gov.pl/attachment/8655db5b-0e47-4ad6-90b7-27a18ef9e39c

https://www.gov.pl/web/klimat/sprawozdania

[1] Dz. U. z 2022 r., poz. 1083

[2] Dz.U.2022.988

[3] Dz.U.2021.1212

[4] Dz.U.2021.1129

[5] Dz.U.2021.1371